Chandler Bing en de fictie van eeuwige vrienden

“We zijn allemaal zo volkomen verwoest door het verlies van Matthew”, staat in een gezamenlijke verklaring die Jennifer Aniston, Courteney Cox, Lisa Kudrow, David Schwimmer en Matt LeBlanc naar aanleiding van de dood van Matthew Perry afgelopen weekend hebben geschreven. “We waren meer dan alleen castmates. Wij zijn een familie. Er valt zoveel te zeggen, maar op dit moment gaan we even de tijd nemen om te rouwen en dit ondoorgrondelijke verlies te verwerken.”

De dood van Matthew Perry, op 54-jarige leeftijd, die bewusteloos werd aangetroffen in een bubbelbad thuis in Los Angeles, was het trieste hoogtepunt van een onrustig leven. Zoals hij onthulde in een memoires die vorig jaar werden gepubliceerd, was hij vanaf zijn veertiende alcoholist, had hij 6.000 AA-bijeenkomsten bijgewoond en kon hij zich geen hele seizoenen van zijn tv-carrière herinneren vanwege zijn verslaving aan drank en opioïdenreceptpillen.

Ondanks zijn persoonlijke geschiedenis blijft zijn vertolking van Chandler Bing echter doorgaan Vrienden was een uiting van de jonge volwassenheid waar velen naar zouden streven. Als de snauwerige kamergenoot van de lieve, dommere Joey was Chandler het bewijs dat je onaangenaam, vrijgezel en professioneel succesvol kon zijn (hij claimde ergens een vast salaris van) en toch lief kon zijn. Chandlers wereldvermoeide rimpeligheid werd altijd vervangen door zijn gekke levenslust.

Vriendendat in 1994 op netwerktelevisie in de VS werd gelanceerd, was de apotheose van het vrienden-kan-je-familie-moment zijn, waarin de bende twintigers cultureel werd gefetisjiseerd. Vriendenmet zes Kidult-leden die te maken kregen met tegenslagen in hun vroege carrière en romantische teleurstellingen, was de meest succesvolle uiting van een genre dat suggereerde dat de wreedheden van het volwassen leven voor altijd zouden worden opgevangen door unieke platonische banden. Vrienden kwam na een reeks films – De grote kilte, het Sint-Elmusvuur enz. – waarin deze nieuwe vriendschappen waren verankerd. Seinfeldmet dezelfde dynamiek in het leven in een appartement in New York, was al halverwege zijn levensduur van negen jaar: alweer een komedie waarin de hoogtepunten van romantiek of professionele prestaties altijd als minderwaardig werden behandeld dan lunchen met je beste vriend.

In Groot-Brittannië de eerste blockbuster-komedie van Richard Curtis Vier bruiloften en een begrafenis stelde een ander sjabloon voor hetzelfde hechte team van meer dan zes personen: maar waar de Friends gezond, welbespraakt en goed gekapt waren, waren de Britse equivalenten stamelend, slordiger dan pittige dressoirs en steevast door Oxbridge opgeleide toffs.

Als jong persoon, die halverwege de jaren negentig aan de universiteit studeerde, werd het een vermoeiende noodzaak om deel uit te maken van een bende. Het hebben van een nest beste vrienden om je heen was onderdeel van een bachelorritueel waarin je probeerde een alternatieve verwant op te bouwen. “Waar zijn mijn Peter’s vrienden?” zou mijn huisgenoot op de universiteit klaaglijk zeggen, verwijzend naar de film uit 1992, geregisseerd door Kenneth Branagh, waarin een groep vrienden tien jaar na hun afstuderen samenkomt, met in de hoofdrollen Emma Thompson, Hugh Laurie en Stephen Fry.

We leefden in de neurotische greep van de overtuiging dat we, tenzij we begin twintig een kerngroep van vrienden vormden, ellendig, verbitterd en eenzaam zouden sterven. Het fenomeen werd geïllustreerd door de ontluikende brunchcultuur waarin het in de mode was om op enorme leren banken te gaan zitten, Bloody Mary’s te drinken en supplementen tussen je leeftijdsgenoten te floppen. Seks en de stad (die in 1998 uitkwam) verlegde dit streven vervolgens naar goggles voor alleen vrouwen, kosmopolieten en one-night-stands. Het genre bood eindeloze varianten van de theorie dat je je familie niet kunt kiezen, maar je vrienden wel kunt beheren.

Gemaakt in het tijdperk waarin post-it-notities en antwoordtelefoons nog als belangrijke plotpunten konden worden gebruikt, lijkt het nu een overblijfsel uit vervlogen tijden. De fetisjisering van de vriendschapsgroep weerspiegelde een veranderende cultuur waarin mensen veel langer alleenstaand bleven en huizen deelden met andere alleenstaanden vanwege de stijgende huurkosten. Vrienden was de perfecte fictie voor jongeren die geen regie hadden: kijk, het stelde ons gerust, niemand heeft een plan.

De grootste fictie ervan was echter de veronderstelling dat iemands vrienden in aspic zijn gegoten en dat een hechte groep vreemden ooit een vervanging voor een gezin kan zijn. De vriendschappen waaraan je je als twintiger vastklampt, moeten noodzakelijkerwijs evolueren: beste vrienden trouwen met partners die je niet mogen, ze verhuizen te ver weg voor brunches, worden getroffen door ziekte, of moeten in plaats daarvan voor het echte gezin zorgen. De bezitsdrang en het exclusivisme die onze relaties als jonge volwassenen beheersen, worden uitgehold naarmate de tijd verstrijkt en andere, efficiëntere steungroepen beginnen te ontstaan. Onze vriendschapsgroepen worden school-oudernetwerken, hondenuitlaatkwartetten, collega’s en steeds vaker vreemden die je niet zo goed kent, maar met wie je een vreemde intimiteit deelt op Instagram.

Matthew Perry was voor miljoenen mensen een icoon van sympathie: uit de eerste postmortale resultaten bleek dat de doodsoorzaak ‘niet doorslaggevend’ was, en hoewel hij geliefd was, was hij uiteindelijk alleen. Zelfs de nauwste en meest familiale vriendschappen bieden nauwelijks bescherming tegen de wisselvalligheden van het leven. Vriendschap is een staat van interactie, van nieuwsgierig zijn – het is geen nummertje rond een bank, of een ledenclub waar je een levenslange pas voor krijgt. Bovendien heb je bij een echte noodsituatie waarschijnlijk niet de persoon nodig met wie je op de universiteit een studentenhuis deelde, maar de buurman met wie je wel of niet van naam hebt gewisseld.

E-mail Jo op jo.ellison@ft.com