De juridische strijd om de ‘prinses van Oezbekistan’ en haar bevroren miljoenen

Jarenlang heeft een fortuin van 840 miljoen dollar, vergaard door Gulnara Karimova, bekend als ‘de prinses van Oezbekistan’, weggekwijnd in Zwitserse bankkluizen – bevroren op bevel van de overheid.

Een langlopende juridische oorlog die in burgerlijke rechtbanken in heel Zwitserland wordt uitgevochten, zou binnenkort kunnen beslissen wie deze moet krijgen: de Zwitserse en Oezbeekse regeringen; de schuldeisers van een uitgestrekte holdingmaatschappij genaamd Zeromax; of Karimova zelf, die nu 51 is en gevangen zit in Tasjkent.

Op 28 september, na tien jaar onderzoek, hebben Zwitserse aanklagers strafrechtelijke aanklachten ingediend tegen Karimova. Het proces belooft cruciaal bewijsmateriaal aan het licht te brengen over waar haar rijkdommen vandaan kwamen – en waar ze naartoe zouden moeten gaan.

De aanklacht heeft al aanleiding gegeven tot nieuwe juridische stappen vanuit het Zeromax-schuldeiserskamp.

Toen het in Zug gevestigde Zeromax in 2010 instortte en schulden van 4,6 miljard dollar achterliet, was dit het op één na grootste faillissement van Zwitserland ooit. Voordien was het de grootste investeerder en werkgever in Oezbekistan – en algemeen werd aangenomen dat het een Karimova-front was.

De schuldeisers van het bedrijf – een groep variërend van Braziliaanse voetbalsterren tot ambachtslieden in het Zwarte Woud van Duitsland – zeggen dat haar geld hen moet compenseren.

In een zaak die op 10 oktober in St. Gallen werd ingediend, beweren zij dat er sprake is van een jarenlange intrige van de Zwitserse regering om de gerechtigheid te verdraaien en hun claim te ondermijnen. Bern probeerde het fortuin van Karimova over te hevelen en terug te sturen naar Tasjkent, in ruil voor diplomatieke gunsten van de huidige Oezbeekse regering, zeggen ze.

“Onze cliënten klagen over een samenzwering die sinds 2017 gaande is tussen hooggeplaatste regeringsleden in zowel Zwitserland als Oezbekistan”, zegt Thomas Rihm, de in Zürich gevestigde advocaat achter de zaak.

“We hebben het volste vertrouwen in de rechtbank in St. Gallen, nadat we herhaaldelijk zijn mishandeld door de Zwitserse regering [former] federale aanklagers”, zei Rihm.

Het Zwitserse Federale Ministerie van Financiën, waartegen de claim is ingediend, zei: “De beschuldigingen hebben geen enkele basis.”

De Zwitserse regering beweert dat er geen verband bestaat tussen Zeromax en Karimova.

Op basis van een uitspraak van de rechtbank uit 2018 staat dat Zeromax niet door haar werd gecontroleerd en ook niet gunstig voor haar was. Zij heeft daarom het recht haar geld te geven aan de regering van Oezbekistan, van wie het is geplunderd.

Karimova zelf handhaaft ondertussen haar onschuld, zowel met betrekking tot Zeromax als met de bredere beschuldigingen van corruptie tegen haar.

“Ze betwist alle aanklachten en zal vechten voor haar vrijspraak”, zegt haar advocaat uit Genève, Grégoire Mangeat. Het geld dat nog steeds op de Zwitserse banken staat, is op legitieme wijze van haar, beweert hij.

Er is nog geen datum vastgesteld voor het Zwitserse strafproces – maar alle partijen hopen dat het eindelijk de juridische kluwen kan doorbreken.

Met de bescherming van haar vader – de autocratische heerser van Oezbekistan, Islam Karimov – had Gulnara ooit een onbezonnen en schitterende figuur op het internationale toneel gemaakt, terwijl ze vanuit haar huis in Genève de wereld rondreisde.

Ze pronkte met haar enorme rijkdom en gaf zich over aan een reeks extravagante ijdelheidsprojecten, waaronder een mislukte popcarrière onder de artiestennaam Googoosha, het schrijven van een scenario voor een film die zich afspeelt in de zesde eeuw over zijde, het lanceren van haar eigen modelabel Guli – wiens shows routinematig werden uitgekozen door demonstranten tegen kinderarbeid in de Oezbeekse katoenindustrie – en de creatie van een geur, Mysterieuse.

Haar rol als ambassadeur bij de VN verleende haar diplomatieke onschendbaarheid.

Tegen het einde van Karimovs bewind – hij stierf in 2016 – trokken facties in Tasjkent zich tegen Karimova en stortte haar imperium ineen. Ze werd onder huisarrest geplaatst op beschuldiging van verduistering en vervolgens gevangengezet wegens het overtreden van de voorwaarden. In 2020 veroordeelde een rechtbank haar tot 13 jaar gevangenisstraf wegens corruptie. Haar juridische team verwerpt de eerlijkheid van dat proces.

Beschuldigingen over de criminele bronnen van Karimova’s rijkdom zijn niet nieuw.

In een aanklacht uit 2019 van het Amerikaanse ministerie van Justitie staat dat Karimova alleen al op het gebied van telecommunicatie steekpenningen van meer dan 850 miljoen dollar heeft aangenomen van internationale bedrijven die in Tasjkent op zoek waren naar contracten. De zaak is nog niet voor de rechter gekomen.

In uitgelekte diplomatieke telegrammen uit 2010 beschreven Amerikaanse diplomaten haar als de “meest gehate persoon in Oezbekistan” en een “roversbaron” die “zich een weg had gepest om een ​​deel van vrijwel elke lucratieve business in het land te verwerven”.

Ze waren ook expliciet over het onderwerp Zeromax. “Het bedrijf wordt gecontroleerd door Gulnara Karimova”, zegt een andere kabel.

Toen een Zwitserse rechtbank in 2018 oordeelde dat Karimova niets met Zeromax te maken had – waardoor haar schuldeisers feitelijk geen claim konden indienen op haar bevroren tegoeden – kwam dat voor velen als een verrassing.

In hun aanklacht tegen haar beschuldigen Zwitserse aanklagers Karimova nu van het leiden van een internationaal misdaadsyndicaat dat zij “het kantoor” noemen.

Het was gevestigd in Zwitserland en bestond uit tientallen individuen en meer dan honderd afzonderlijke bedrijven – allemaal met ogenschijnlijk legitieme zakelijke belangen – die in het geheim samenwerkten om gestolen geld te verbergen en haar leden te verrijken.

De belangrijkste vraag die onbeantwoord blijft, is welke rol Zeromax speelde. Voor de schuldeisers was het niet alleen een onderdeel van ‘het kantoor’, maar ook van het hoofdkantoor.

Rihm vraagt ​​zich af waarom de Zwitserse regering en eerdere aanklagers zoveel moeite hebben gedaan om dat te betwisten.

In de St. Gallen-zaak die hij heeft ingediend, stelt hij dat er meerdere rapporten waren van de Zwitserse inlichtingendiensten en politie die gedetailleerde informatie bevatten over Karimova’s betrokkenheid bij Zeromax.

Deze werden in 2018 afgewezen of kregen onvoldoende aandacht in de rechtbank dankzij beslissingen van openbare aanklagers. Die aanklagers, zegt hij, werden door Bern gesteund.

De Financial Times heeft een van de Zwitserse politierapporten in handen gekregen waar Rihm naar verwees. Het rapport beschrijft de banden tussen Karimova en Zeromax, zoals beweerd door de schuldeisers.

In één voorbeeld wordt beschreven hoe de Zwitserse politie in 2016 een bevel kreeg om kluisjes te doorzoeken die door Karimova in Genève waren gehuurd. Binnen vonden ze een schat aan luxe sieraden – waaronder een enkele diamanten ring van Boucheron ter waarde van $ 2,5 miljoen – die allemaal door Zeromax waren betaald. De eigenaar van een juwelierszaak in Genève vertelde de politie in een verklaring dat Karimova de sieraden persoonlijk had gekocht en het geld had laten overmaken vanaf een bankrekening die werd beheerd door Zeromax.

Rihm gelooft dat de Zwitserse regering de schuldeisers van Zeromax wilde buitensluiten omdat ze zag dat ze in de gunst wilde komen bij Tasjkent. De Oezbeekse regering werd in die tijd steeds bozer omdat zij niet aan het geld van Karimova kon komen dat in de Alpen was opgeborgen, ondanks dat zij haar gevangen had gezet.

De tegenprestatie van Zwitserland dat het geld snel teruggaf aan Tasjkent, zegt Rihm, was dat Tasjkent zich weer zou aansluiten bij het door Zwitserland geleide stemblok bij het IMF, bekend als de ‘Helvetistan’-groep.

De FT kon deze beweringen niet verifiëren.

De steun van Tasjkent is niettemin een belangrijk element bij het behouden van de invloed van Zwitserland bij het IMF. Het stemblok van Helvetistan geeft Bern een zetel in het bestuur van het IMF.

Zwitserland heeft een overeenkomst getekend met Oezbekistan om in 2020 te beginnen met het terugbetalen van Karimova’s geld.

Gezien de voortdurende strijd om het fortuin valt het echter nog te bezien wanneer de belofte – of helemaal niet – zal worden nagekomen.