Hoe water de wereld heeft gemaakt

Blijf op de hoogte met gratis updates

Meld u eenvoudig aan bij de Leven & Kunst myFT Digest – rechtstreeks in uw inbox afgeleverd.

Naar de Frans Hals tentoonstelling in de National Gallery. Kijk, ik begrijp de zaak tegen hem. Allemaal vaardigheid, geen diepgang. Terwijl Vermeer en Rembrandt het publiek ontroeren, verblindt de mindere Nederlander uit de Gouden Eeuw hen met competentie.

Toch laat hij ons de geboorte van de moderne wereld zien. Deze portretten zijn niet van religieuze, aristocratische of klassieke onderwerpen. Dit zijn burgerlijke burgers, afkomstig uit een nieuwe koopmansklasse. Op hun gezichten is geen teken van angst te zien, noch voor de kerk, noch voor een feodale heer, alleen maar goed gevoede levensvreugde en, in meer dan een paar gevallen, een soort wenkende amoureusheid. (Huwelijksportret van Isaac Massa en Beatrix Van Der Laen moet worden hernoemd Uitnodiging voor een trio.) Ik moet steeds de data controleren om te geloven dat Hals dit spul schilderde terwijl Galileo werd berecht wegens heliocentrisme.

Wat verklaart de relatieve vrijheid van de Nederlandse Republiek in de 17e eeuw? Welnu, het eerste in de tentoonstelling is een kaart van Nederland en zijn ligging aan de Noordzee. Hier is een herinnering aan de paradox van water. Het element opent een natie voor goede dingen, zoals handel, en biedt tegelijkertijd, omdat een amfibische invasie zo moeilijk is, een scherm tegen de slechte dingen. Je kunt zien hoe dit een liberaal optimisme over de buitenwereld zou kunnen oproepen.

En hoe vreemd moet zo’n vooruitzicht zijn voor landrotten. Volgens één visie op de internationale betrekkingen zijn maritieme samenlevingen zelfverzekerd, geobsedeerd door handel en vatbaar voor nieuwe ideeën. De continentale landen, die meer blootgesteld zijn aan aanvallen, zijn paranoïde, in de ban van hun grote staande legers en in hun externe betrekkingen eerder nul dan positief. Als verslag van de wereld is dit een lijn die het beste past, en niet de pure waarheid. Er zijn conservatieve zeevaarders geweest (imperiaal Spanje) en binnenlandse landen die vrijdenkers hebben voortgebracht (de Duitstalige wereld van Kepler). Dan is er het probleem van de definitie. Is India maritiem of continentaal? Hoe zit het met Israël?

Het element opent een natie voor goede dingen, zoals handel, en tegelijkertijd. . . biedt een scherm tegen het slechte

Maar als we om ons heen kijken, lijkt het thema Aarde versus Water anno 2023 veel te verklaren. De moderne wereld is gebouwd naar het beeld van supermachten die vanaf het begin maritiem waren (zoals de Republiek en dat hinderlijke aanhangsel van de Koninklijke Marine). Groot-Brittannië) of dat werd zo (zoals Frankrijk en Amerika). Daartegenover staan ​​China, en in veel grotere mate Rusland, in de eerste plaats als continentale machten. Als het verschil in wereldbeeld scherp is, komt dat doordat de uiteindelijke wortel ervan ligt in onveranderlijke geografische feiten.

Vorige week stelde ik tijdens een drankje met een China-watcher dezelfde vraag als altijd. Ja, een natie kan van arm naar middeninkomen gaan zonder te democratiseren. Maar kan het land rijk worden als er geen overvloedige hulpbronnen zijn? Wat het juiste antwoord ook is, merk op dat ik aanneem dat verrijking het doel is. Andere nationale prioriteiten – interne grip, “strategische diepgang” – komen niet bij mij op. De denkwijze is maritiem, of het nu Brits, Sri Lankaans, Singaporees of Nigeriaans is. (Nergens dat geheel door land omgeven is, is bij mij betrokken.)

Als ik ze zie, kan ik nu tenminste de water- en aardse samenlevingen onderscheiden. Dat kunnen ze niet allemaal. De Brexiteers voerden aan dat Groot-Brittannië, in tegenstelling tot het insulaire continent, naar de open zee kijkt. Dit was een ernstige verkeerde interpretatie van de EU, die niet een meer maritieme instelling zou kunnen zijn als deze naar een kade in Rotterdam zou verhuizen. Het land is geobsedeerd door, en ontleent zijn mondiale invloed aan, de handel en het maken van de regels die het regeren. De EU moet wel leren continentale paranoia onder Russische dwang.

De grens tussen het aardse denken en het waterdenken loopt binnen landen, en niet alleen tussen landen. Het historische contrast van het aan de kust gelegen, westelijk getinte Sint-Petersburg tegen het in het binnenland gelegen, conservatieve Moskou is hiervan het voor de hand liggende voorbeeld. Maar veel staten hebben een soortgelijk intern dualisme: het kosmopolitische Barcelona en het ‘nationale’ Madrid, Hamburg en Beieren, Istanbul en het Turkse binnenland, de Amerikaanse kust en het binnenland.

Water is niet altijd en overal een liberaliserend element. (Zie de geschiedenis van South Carolina.) Maar ik zou een wereld die geregeerd wordt volgens haar voorschriften, verkiezen boven iets dat veel aardser is. Tegen het einde van Hals’ carrière en deze tentoonstelling worden de gezichten grimmiger en angstiger. Het is tegenwoordig moeilijk voor iemand met liberale gevoeligheden om ze niet te spiegelen. Ik loop een plein op dat vernoemd is naar een zeeslag, onder een monument voor een admiraal, en vraag me af hoe lang we nog in Water World zullen leven.

E-mail Janan op janan.ganesh@ft.com

Ontdek eerst onze nieuwste verhalen – volg @ftweekend