Israëlische bedrijven bezwijken terwijl de oorlog de economie treft

Trouwe klanten van het Israëlische Atlas Hotels ontvingen onlangs een ongebruikelijke e-mail – een wanhopig pleidooi voor donaties om het bedrijf van de ondergang te redden.

Atlas heeft zijn 16 boetiekhotels geopend voor 1.000 evacués die ontheemd zijn geraakt na de dodelijke razernij van Hamas door het zuiden van Israël op 7 oktober. Toen de regering er niet in slaagde de kosten te dekken, begon ze een stormloop.

“We hebben leveranciers, contacten in het buitenland, onze medewerkers en de Atlas A-lijst – onze beste klanten – om hulp gevraagd”, aldus operations manager Lior Lipman. De boodschap was grimmig, voegde hij eraan toe: “Als we onszelf niet kunnen financieren, zal het bedrijf instorten.”

De Israëlische oorlog tegen Hamas heeft schokgolven door de economie van 488 miljard dollar gestuurd, duizenden bedrijven ontwricht, de overheidsfinanciën onder druk gezet en hele sectoren in een crisis gestort.

Premier Benjamin Netanyahu heeft beloofd een ‘wapeneconomie’ te creëren, waarbij hij enorme overdrachten van contant geld aan bedreigde bedrijven en regio’s belooft op een schaal die voor het laatst is gezien tijdens de Covid-19-pandemie.

“Mijn richtlijn is duidelijk: we zetten de kranen open en pompen geld naar iedereen die het nodig heeft”, zei hij donderdag. “De afgelopen tien jaar hebben we een zeer sterke economie opgebouwd en welke economische prijs deze oorlog ook van ons eist, we zullen die zonder aarzeling betalen.”

Hij sprak terwijl minister van Financiën Bezalel Smotrich hand-outs aan legerreservisten onthulde en maatregelen om bedrijven te compenseren voor oorlogsverliezen.

Sommige bedrijfsleiders verwelkomden het hulppakket, maar velen zeiden dat het niet ver genoeg ging. Critici zeiden dat de criteria om in aanmerking te komen te streng waren, terwijl anderen zeiden dat de maatregelen geen hulp boden aan grote bedrijven.

“De regering laat haar bevolking in de steek”, zei Ron Tomer, hoofd van de Fabrikantenvereniging van Israël. Velen werden niet volledig gecompenseerd voor gederfde inkomsten, voegde hij eraan toe: “Ze zullen een vervelende schok krijgen in hun volgende loonpakket.”

Lipman zei dat Atlas Hotels nog steeds wachtte op overheidssteun. ‘Ik zou verwachten dat het land mij steunt als ik mensen probeer te helpen’, voegde hij eraan toe. “[But] Ik weet niet zeker of we een vangnet zullen hebben.”

Israël verkeert in een shocktoestand sinds de gewelddadige inval van Hamas, waarbij volgens functionarissen ruim 1.400 doden vielen. Het nam wraak met een grondinvasie op Gaza en een meedogenloos bombardement dat volgens het ministerie van Volksgezondheid van de enclave zo’n 9.770 Palestijnen heeft gedood.

Ongeveer 350.000 Israëlische legerreservisten werden opgeroepen – 8 procent van de beroepsbevolking – toen het land zich mobiliseerde voor oorlog.

Ondertussen zijn 126.000 burgers uit het noorden en zuiden van Israël verplaatst in een poging hen te beschermen tegen Hamas-raketten en mortieraanvallen door Hezbollah, de Libanese militante beweging gesteund door Iran.

Uit peilingen blijkt dat de publieke steun voor de oorlog overweldigend is. Maar de omvang ervan brengt Israël op onbekend terrein. De meest vergelijkbare gebeurtenis is de Gaza-oorlog van 2014, de vorige keer dat Israëlische troepen de verarmde strook binnenvielen, maar die 49 dagen duurde en waarbij veel minder reservisten betrokken waren.

“Deze keer is er veel meer onzekerheid”, zegt Michel Strawczynski, hoogleraar economie aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem. De “moeilijkere doelstellingen” deze keer – het elimineren van Hamas en het beëindigen van het bewind van de militante groepering in Gaza – “betekenen dat de oorlog waarschijnlijk langer zal duren”.

Er zijn enkele tekenen van herstel na de eerste schok van de Hamas-aanval: de sjekel houdt stand, na interventies van de Bank of Israel, en de consumentenvraag begint weer op te leven, zij het langzaam. Maandag zei de Israëlische centrale bank dat zij het banksysteem maximaal 10 miljard shk ($2,6 miljard) zou verstrekken om kleine bedrijven die door de oorlog zijn getroffen te helpen toegang te krijgen tot leningen met een lage rente. Het programma zou tot eind januari lopen, aldus de bank.

Maar het conflict blijft een huiveringwekkend effect hebben op de bedrijfsactiviteiten, met name in de bouwsector.

“Veel bouwterreinen zijn door gemeenten gesloten”, zegt Tomer. “Ze willen daar geen Palestijnse arbeiders hebben. Ze zeggen dat mensen boos zijn bij het zien van Arabische arbeiders die zwaar gereedschap vasthouden.”

Ook de discretionaire uitgaven zijn zwaar getroffen. “Mensen maken zich niet alleen zorgen over raketten – ze zijn ook in een vreselijke bui en treuren om vrienden en familieleden”, zegt Victor Bahar, hoofdeconoom bij Bank Hapoalim. “Dat onderdrukt de vraag van de consument.”

Er stapelen zich nu al bewijzen op van de destructieve gevolgen van de oorlog voor de economische activiteit. Uit een onderzoek onder Israëlische bedrijven door het Centraal Bureau voor de Statistiek bleek dat één op de drie sinds het begin was gesloten of op een capaciteit van 20 procent of minder werkte, terwijl meer dan de helft een omzetverlies van 50 procent of meer had gemeld.

De resultaten waren zelfs nog slechter voor het zuiden, de regio die het dichtst bij Gaza ligt, waar tweederde van de bedrijven hun activiteiten had gesloten of tot een minimum had beperkt.

Ondertussen zegt het ministerie van Arbeid dat 764.000 Israëli’s – 18 procent van de beroepsbevolking – niet werken nadat ze zijn opgeroepen voor reservedienst, uit hun steden zijn geëvacueerd of door schoolsluitingen gedwongen zijn om thuis voor de kinderen te zorgen.

De maatregelen die Netanyahu en Smotrich vorige week onthulden, zijn genereuzer dan een eerder pakket dat kritiek van bedrijfsgroepen opriep. Onder de nieuwe bepalingen zal de regering bedrijven waarvan de maandelijkse inkomsten als gevolg van de oorlog met meer dan 25 procent zijn gedaald, ondersteunen door onder meer tot 22 procent van hun vaste kosten en 75 procent van hun loonsom te dekken.

Maar experts zijn bezorgd dat dit misschien niet genoeg zal zijn als de economische vooruitzichten van Israël blijven verslechteren. “Het is nu beter, maar het is nog steeds moeilijk om te weten of dit het einde van het verhaal is”, zei Strawczynski.

Anderen beweren dat het steunpakket gepaard moet gaan met een heroverweging van de prioriteiten voor de overheidsuitgaven. Netanyahu’s coalitiepartners van ultraorthodoxe partijen en kolonistenpartijen blijven grote bedragen besteden aan projecten waarvan critici zeggen dat er geen plaats is in een oorlogseconomie, zoals een plan om religieuze naleving onder studenten aan te moedigen.

Vorige week riep een groep van 300 vooraanstaande Israëlische economen Netanyahu en Smotrich op om “tot bezinning te komen”.

“De zware klap die Israël kreeg, vereist een fundamentele verandering in de nationale prioriteiten en een massale herschikking van fondsen om de oorlogsschade, hulp aan slachtoffers en het herstel van de economie aan te pakken”, zeiden ze in een open brief.

Netanyahu zei donderdag dat het steunpakket “nog maar het begin was. We zullen de vijand verslaan in de militaire oorlog en we zullen ook de economische oorlog winnen.”

Maar Eugene Kandel, voorzitter van het Start-Up Nation Policy Institute, een denktank, en een van de ondertekenaars van de brief van de economen, zei dat de regering “nog steeds niet heeft laten zien dat zij de ernst van de situatie heeft begrepen”.

“Je moet een laserachtige focus hebben op de oorlog en het herstel van het vertrouwen van mensen in de staat en zijn leiderschap, en investeren in de veerkracht van Israël,” zei hij. “Elk ministerie en zijn begroting zouden potentieel op de drempel moeten staan.”