Mainstream Duitse partijen hebben het de extreemrechtse AfD te gemakkelijk gemaakt

Ontvang gratis Alternative für Deutschland-updates

We sturen je een myFT dagelijkse samenvatting e-mail naar boven afronden Alternatief voor Duitsland nieuws elke ochtend.

De schrijver leidt het Centrum voor de VS en Europa bij de Brookings Institution

“We zijn nu de spannendste rechtse partij van heel Europa.” Maak kennis met Maximilian Krah, lijsttrekker van het Alternatief voor Duitsland voor de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni 2024. Hij en andere kandidaten werden dit weekend geselecteerd op een partijcongres in Magdeburg, in de Oost-Duitse deelstaat Saksen-Anhalt. “Spannend” is een manier om het te zeggen.

Krah is een nauwe bondgenoot van Björn Höcke, de leider van de AfD in Thüringen, een andere oostelijke staat. Höcke wordt geobserveerd door de Duitse binnenlandse inlichtingendienst vanwege zijn extremistische opvattingen. De 46-jarige Krah heeft banden gecultiveerd met door Rusland gesteunde oligarchen en reisde naar China op uitnodiging van Huawei, het telecombedrijf dat door veel westerse landen wordt gemeden als veiligheidsrisico.

Krah noemt de EU een “vazal” van de VS en wil die vervangen door een “confederatie van vaderlanden”. Met andere woorden, hij wil EU-fondsen en het openbare forum van het Europees Parlement gebruiken om de EU te vernietigen.

Petr Bystron, die op de tweede plaats staat op de verkiezingslijst van de AfD, hekelt de “gedwongen toewijzing van migranten” en “globalisten” die burgers “verplichte vaccinatie” willen opleggen – een combinatie van een leugen, een antisemitische trope en een complottheorie. Bystron is het kind van Tsjechische vluchtelingen die in de jaren tachtig het communisme ontvluchtten. Nu prijst hij Rusland als een bevriende staat en berispt hij de VS voor het “annuleren van de cultuur”.

Wat Höcke betreft, hij zei tegen een nationale omroep: “Deze EU moet sterven, zodat het echte Europa kan leven.” Dit was een berekende echo van een nazi-tijdperk gezegde dat Duitse soldaten waren gestorven in Stalingrad “zodat Duitsland kan leven”.

Slechts 10 jaar na de oprichting door een handvol eurosceptici, is de AfD de afgelopen maanden in nationale peilingen gestegen tot ongeveer 20 procent, waarmee het resultaat bij de Bondsdagverkiezingen van september 2021 bijna is verdubbeld. Daarmee staat het op de tweede plaats na de christendemocraten, de belangrijkste oppositiepartij, maar vóór de sociaaldemocraten van bondskanselier Olaf Scholz. Toch staat het op de eerste plaats in vier van de vijf oostelijke deelstaten van Duitsland (waarvan er volgend jaar drie verkiezingen worden gehouden), met maar liefst 30 procent of meer. In juni en juli slaagde het erin om voor het eerst een districtsraadsleider en een burgemeester te laten kiezen. De bedwelmende geur van macht heeft een partij gedisciplineerd die ooit beroemd was om zijn interne mesgevechten.

Dit is een partij die de klimaatverandering ontkent, Europa wil veranderen in een “fort” tegen vluchtelingen en migranten, autoritaire machten onderdanig veroordeelt en “het systeem” beschimpt – waarmee het de representatieve democratie van Duitsland bedoelt. Een studie van juni, gepubliceerd door het Duitse Instituut voor Mensenrechten, noemt Höcke de drijvende kracht in de AfD, met een politieke visie “gebaseerd op de gewelddadige tirannie van het nationaal-socialisme”.

Populisten, autoritairen en etnonationalisten hebben het liberale constitutionalisme op het oog in Europa, de VS en Israël. Maar terwijl de meeste hard-rechtse partijen in Europa hun retoriek afzwakken om zichzelf beter verteerbaar te maken, is de AfD uniek in het versnellen van zijn radicalisering.

Hoe, vraag je je af, zou dit mogelijk kunnen zijn in Duitsland, een land dat er prat op gaat – soms zelfs zelfvoldaander dan verteerbaar is voor zijn vrienden – om rekening te houden met zijn gruwelijke 20e-eeuwse verleden?

Een deel van het antwoord is dat de reguliere partijen het schandelijk gemakkelijk hebben gemaakt. Vier weken geleden, op de laatste dag van de zittingsperiode, zou de Bondsdag stemmen over een verwarmingswet, een van de belangrijkste wetgevingsvoorstellen van de regerende driepartijencoalitie. De AfD riep op tot een persoonlijke stemming en liep toen weg. Het bleek dat, zelfs als de AfD was gebleven, er geen quorum zou zijn geweest.

De coalitie van Scholz heeft monumentale uitdagingen aangepakt: Covid, de oorlog in Oekraïne, vluchtelingen, energieschokken, de klimaatcrisis. Maar het heeft zijn positie ondermijnd met een vriendjespolitiekschandaal en bitter gekibbel. Ondertussen ontketende CDU-leider Friedrich Merz wat Duitsers graag noemen in Shitstorm in zijn eigen partij toen hij in een interview suggereerde dat zijn partij op lokaal niveau zou kunnen samenwerken met de AfD. Zijn geloofwaardigheid als toekomstig kanselier hangt nu aan een zijden draadje.

De opkomst van radicaal rechts wordt vaak toegeschreven aan economisch rechteloosheid, angst voor statusverlies of het bewapenen van identiteitskwesties. De meest geharde bases lijken verloren voor de liberale democratie. Maar het kan worden teruggedrongen als regeringen doen waarvoor ze zijn gekozen: regeren. Dat zou een goed begin zijn voor Scholz en zijn coalitie na het zomerreces. Merz heeft van zijn kant vooral één taak: de firewall tussen zijn partij en de AfD in stand houden. De kanselier en Merz zijn het aan zichzelf, aan Duitsland en aan Europa verplicht om te doen wat juist is.