Rusland biedt een bijgewerkte les in het verdraaien van de geschiedenis

Ontvang gratis updates over de Russische politiek

We sturen je een myFT dagelijkse samenvatting e-mail naar boven afronden Russische politiek nieuws elke ochtend.

Vanaf september zullen Russische middelbare scholieren in de 11e klas – ongeveer 17 jaar oud – een nieuw leerboek gebruiken om moderne geschiedenis te bestuderen. Omdat het boek de gebeurtenissen tot op de dag van vandaag behandelt, zullen ze leren dat “Oekraïne een ultranationalistische staat is. Tegenwoordig wordt elke afwijkende mening in Oekraïne zwaar vervolgd, wordt oppositie verboden, wordt alles wat Russisch is vijandig verklaard.”

In volledige overeenstemming met het wereldbeeld van het Kremlin, leert het boek ook dat “de Verenigde Staten de belangrijkste begunstigde zijn geworden van het Oekraïense conflict. . . De Verenigde Staten zijn vastbesloten om te vechten ‘tot de laatste Oekraïener’.”

Doe het leerboek niet af als de zoveelste giftige druppel in de stortvloed aan anti-Oekraïense, antiwesterse propaganda die de Russische samenleving heeft overspoeld tijdens het 23-jarige bewind van Vladimir Poetin. Het misbruik van de geschiedenis dient een breder doel. Ja, een van de doelen is om de bevolking achter het agressieve, expansionistische buitenlandse beleid van Poetin te scharen. Maar al meer dan een decennium heeft het Kremlin middelen gestoken in het construeren van een officiële versie van de geschiedenis. Het doel is niets minder dan het smeden van een nieuwe Russische identiteit.

Deze inspanning gaat verder dan schoolboeken. Het gaat om festivals, films, televisieshows, historische re-enactmentclubs, militaire geschiedenisreizen voor kinderen, studentendiscussieverenigingen, muurschilderingen en standbeelden zoals het monument dat in 2017 in Moskou werd opgericht van Mikhail Kalashnikov, uitvinder van het AK-47 aanvalsgeweer .

Andere landen, vroeger en nu, hebben hun identiteit gebaseerd op religie, burgerlijk patriottisme of een staatsideologie. Denk aan het protestantse Engeland na de Reformatie, de Amerikaanse vrijheidsidealen, de mensenrechten in Frankrijk na de revolutie van 1789 of het Sovjet-communisme. Niets van dit alles werkt in het huidige Rusland: het is een multireligieus land, de burgerlijke vrijheid is onder Poetin uitgeroeid en het communisme is dood. Wat overblijft is geschiedenis – een enkele, gedicteerde versie, waarvan afwijkende meningen het risico lopen om als misdaad te worden bestraft.

De hoeksteen van de campagne van het Kremlin is de herdenking van de overwinning van de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog – in Rusland bekend als de Grote Patriottische Oorlog – als een prestatie die de Russische natie in eeuwige glorie bedekt. Deze focus is begrijpelijk. De 20e-eeuwse geschiedenis van Rusland werd gekenmerkt door gebeurtenissen van onuitsprekelijk geweld en horror die de mensen verdeelden in plaats van verenigden: revoluties, burgeroorlog, hongersnoden en, onder Joseph Stalin, door de staat gedreven terreur. Maar de overwinning op nazi-Duitsland, bereikt met verschrikkelijke menselijke kosten, is een herinnering die de Russen samenbrengt.

De officiële versie van de oorlog en de nasleep ervan – gevierd als een tijdperk waarin de Sovjet-Unie een supermacht was – biedt echter geen ruimte voor ongemakkelijke feiten. Deze omvatten Stalins deportaties van hele nationaliteiten, zoals Tsjetsjenen en Krim-Tataren, uit hun thuislanden, en zijn militaire bezetting en het opleggen van een communistisch eenpartijbewind in Oost-Europa.

Onder Michail Gorbatsjov, de laatste Sovjetleider, was het een ander verhaal. Onder zijn heerschappij, van 1985 tot 1991, veroordeelde Moskou het geheime protocol van het nazi-Sovjet-pact, dat leidde tot de Sovjet-invasie van Polen in 1939 en de annexatie van de Baltische staten. Later nam het de verantwoordelijkheid op zich voor het bloedbad in het Katyn-bos in 1940 van meer dan 20.000 leden van de Poolse elite. De binnenlandse misdaden van het stalinisme werden blootgelegd als nooit tevoren.

Door op deze manier de geschiedenis te ontsluiten, ondermijnde Gorbatsjov de controle van het Kremlin over Oost-Europa en de repressieve machtsstructuren in eigen land. Dit is precies wat Poetin boos maakt: het bevrijden van de geschiedenis van officiële controle verstoort de nationale eenheid en bedreigt het staatsgezag.

In Poetins versie van het Russische verleden zijn prijzenswaardige gebeurtenissen onder meer de bekering van het 10e-eeuwse Rus tot het christendom, de territoriale veroveringen van Peter en Catharina de Grote, het verslaan van de invasie van Rusland door Napoleon Bonaparte en vooral de Grote Patriottische Oorlog. Gebeurtenissen om te betreuren of te veroordelen zijn onder meer de Tijd van Troubles in het begin van de 17e eeuw, toen de Russische staat bijna instortte, en de twee revoluties van 1917, om dezelfde reden. Ze omvatten ook het nationaliteitenbeleid van Vladimir Lenin – waarvan wordt aangenomen dat het de Oekraïners en anderen bevoordeelt ten koste van de Russen – en wat wordt gezien als de misplaatste hervormingen van Gorbatsjov en de anarchie van de jaren negentig onder Boris Jeltsin.

Poetin is niet de enige onder de heersers van het Kremlin die de geschiedenis onder staatscontrole plaatst. In de tijd van Stalin werd Ivan de Verschrikkelijke afgebeeld als een wijze staatsman die verraders uitroeide. Ivan’s oprichnina uit 1565-1572, een vroeg voorbeeld van massale repressie in Kremlin-stijl, werd een “progressief” beleid genoemd. Voor Russen die onder Stalin leefden, was de beoogde parallel tussen de twee tirannen maar al te duidelijk – en huiveringwekkend.

We moeten het herschrijven van de geschiedenis door Poetin niet minder serieus nemen. Het is een essentieel onderdeel van zijn poging tot veroveringsoorlog in Oekraïne, omdat hij de met bloed doordrenkte campagne rechtvaardigt op de volkomen valse gronden dat Oekraïners geen natie op zich zijn en geen staat verdienen. Op een dag hebben Russische studenten misschien toegang tot leerboeken die de leugens van Poetin vernietigen. Het kan geen moment te vroeg komen.

tony.barber@ft.com